Εισήγηση του Θανάση Μακρή στο workshop “Η Δημοκρατία Στις Μέρες Μας” της Συνδιάσκεψης των Πράσινων 13.12.2020
Σας στέλνω τις σκέψεις μου για την πανδημία και ευθύνη της πολιτείας και των πολιτών. Το κείμενο έχει σίγουρα κενά και ελλείψεις όμως σας κοινοποιώ τις σκέψεις για την συμβολή στην διαμόρφωση μιας πολιτικής θέσεις για την πανδημία.
Οδηγηθήκαμε σε μια δεύτερη καραντίνα από το δεύτερο κύμα του κορονοϊού που διευρύνει την οικονομική κρίση που ζούμε ως κοινωνία. Το δεύτερο κύμα οδήγησε την χώρα σε υγειονομική και ανθρωπιστική κρίση. Θα μπορούσαμε να αποφύγουμε αυτές τις συνέπειες ή είναι μια θεομηνία. Σε κάθε περίπτωση όπως με την συνεπή εφαρμογή αντισεισμικού κανονισμού στις κατασκευές έχουμε μείωση των συνεπειών του Εγκέλαδου με αντίστοιχο συνεπή σχεδιασμό, προετοιμασία και υπευθυνότητα θα μπορούσαμε σαφέστατα να μειώσουμε τις συνέπειες από την πανδημία. Οι συνέπειες αυτές είναι σε ανθρώπινες ζωές, την υγεία, την ποιότητα ζωή, στην οικονομία και το εισόδημα των πολιτών, την κοινωνική συνοχή, στην κοινωνική ισότητα, στην κοινωνική δικαιοσύνη, στο περιβάλλον, στην δημοκρατία, στην παιδεία, στον πολιτισμό και σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Οι συνέπειες αυτές δυστυχώς είναι σε κάθε τομέα πολλές και σοβαρές. Δεν απορρέουν από το ότι είχαμε την αναστολή της προόδου αλλά κυρίως αύξηση των αρνητικών επιδράσεων με αυξανόμενη ένταση. Για παράδειγμα ενώ έχει πληγεί το μεγαλύτερο μέρος της οικονομίας είναι οι αδύναμοι που πολλαπλάσια βρίσκονται σε χειρότεροι θέση, όχι μόνο επειδή έχουν μικρότερα αποθέματα ασφαλείας αλλά έχουν και λιγότερες δυνατότητες επανεκκίνηση καθώς με συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας έχουμε περισσότερους ανέργους να αναζητούν εργασία και εισόδημα σε μια πολύ μικρότερη αγορά. Στην εκπαίδευση για παράδειγμα επιπλέον της υποβάθμισης της εκπαιδευτικής διαδικασίες με την τηλεκπαίδευση είναι οι πιο αδύναμοι που μένουν πίσω και όχι μόνο επειδή η μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να αυξάνονται με την από απόσταση εκπαίδευση αλλά γιατί η συμμετοχή προϋποθέτει ότι η κάθε μαθήτρια και ο κάθε μαθητής έχουν ένα ήρεμο, ασφαλή οικογενειακό περιβάλλον με ηλεκτρισμό, θέρμανση, διαδίκτυο με αξιοπιστία και ταχύτητα που να μπορεί να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες του νοικοκυριού (που κάνει τηλεργασία, τηλεκπαίδευση, τηλεαγορές, τηλε-εξυπηρέτηση, τηλεψυχαγωγία, τηλεθεραπεία τηλε-κλπ), ηλεκτρονικό υπολογιστή που να είναι στην αποκλειστική χρήση του μαθητή, της μαθήτριας και να γνωρίζουν να λύνουν τα τεχνικά που ανακύπτουν πέρα από την κατανόηση του λογισμικού που χρησιμοποιούν αυτοί και οι γονείς, μια και οι γονείς και κηδεμόνες γίνονται βοηθοί εκπαιδευτικοί στην από το σπίτι εκπαίδευση. Ενώ η μείωση της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας έχει σημαντικά οφέλη στο περιβάλλον μια και τα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι κυρίως ανθρωπογενής οπότε όσο έχουμε περιστολή της ανθρώπινης δραστηριότητα έχουμε αναστολή της πίεση και της συσσώρευση των προβλημάτων στο περιβάλλον, έχουμε από την άλλη τεράστια αύξηση της χρήσης υλικών μιας χρήσης και ατομικής χρήσης (χρήση ΙΧ κλπ), και μια σπατάλη πόρων για λόγους “δημόσιας υγείας”. Δεν θα επεκταθώ να δώσω παραδείγματα για τις συνέπειες σε κάθε τομέα γιατί δεν είναι αυτός ο στόχος του κειμένου αυτού, παρότι η πρόταση πολιτικών πρέπει να πατάει στην ανάλυση όλων των πτυχών των προβλημάτων που καλείται να αντιμετωπίσει. Αυτό όμως θα έκανε αυτό το κείμενο πολύ μεγάλο σε έκταση και δεν θα είχε ελπίδα να πετύχει τον στόχο του να σκιαγραφήσει την πολιτική απάντησης στην τεράστια πολύπλευρη κρίση που παίρνει εκρηκτικές διαστάσεις λόγω της πανδημίας.
Η πολιτεία ενώ στο πρώτο κύμα αντέδρασε έγκαιρα και με γνώμονα την μέγιστη προφύλαξη της ζωής στην συνέχεια προχώρησε χωρίς σχέδιο και προετοιμασία για τα επερχόμενο κύματα από την πανδημία που ήταν δεδομένα. Ακριβώς όπως στον σεισμό ξέρουμε ότι θα γίνουν χωρίς να ξέρουμε τον ακριβή χρόνο, τόπο, ένταση έτσι και στην πανδημία γνωρίζαμε και γνωρίζουμε ότι θα έχουμε επάλληλα κύματα επιδρομής του Covid μέχρι η γνώση και τα εμβόλια να αποτελέσουν σημαντικά όπλα για τον έλεγχο της κατάστασης αλλά μέχρι τότε θα έχουμε αρκετό δρόμο.
Το βασικό πρόβλημα της κυβέρνησης ήταν ιδεολογικό και ο ερασιτεχνισμός στον σχεδιασμό. Ιδεολογικό γιατί η κατάσταση απαιτεί την ενίσχυση κρατικών δομών και σχεδιασμό για την αντιμετώπιση πολλαπλών σεναρίων στην υγεία, την πρόνοιας, την οικονομία, την παιδεία και την μετακίνηση πράγμα όχι μόνο αντίθετο, αλλά και ξένο στην πολιτική της φιλοσοφία. Ερασιτεχνισμό γιατί αντί από την λήξη της προηγούμενης καραντίνας να σχεδιάσει και να ετοιμάσει τις κρατικές δομές και την κοινωνία για την αντιμετώπιση των επόμενων πιο σοβαρών κυμάτων της πανδημίας προχώρησε χωρίς σχέδιο, χωρίς προετοιμασία, με παλινωδίες και με κρίσιμες καθυστερήσεις στις αντιδράσεις και εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων. Ενδεικτικά αναφέρω ότι η χώρα έπρεπε με το άνοιγμα της πρώτης καραντίνας να χωριστεί σε ζώνες και να λειτουργεί η κοινωνία και η οικονομία ανάλογα με τα κρούσματα με προϋπόθεση την άμεση εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων όταν οι δείκτες δείχνουν αύξηση της επικινδυνότητας και όχι με καθυστέρηση 3,4 ημερών ακόμα και παραπάνω από εβδομάδα, που είναι κρίσιμες. Αυτό έγινε με μεγάλη καθυστέρηση 3 μηνών και πολλές παλινωδίες μια και σε 10 μέρες άλλαξα 3 φορές το σύστημα χωρισμού αρχικά σε 4 ζώνες (πράσινη , κίτρινη, πορτοκαλί κόκκινη) σε επίπεδο δήμων, περιφερειακών ενοτήτων και περιφερειών, μετά 2 (πορτοκαλί κόκκινη) και μετά 3 (πορτοκαλί, κόκκινη και γκρίζα) και τελικά εφάρμοσε γενικό ενιαίο υποχρεωτικό ολικό κλείσιμο. Κάθε μέρα καθυστέρησης σημαίνει άλλης τάξης πρόβλημα να αντιμετωπίσουμε. Κάθε μέρα άσκοπων μέτρων επίσης σημαίνει μεγαλύτερα προβλήματα στην οικονομία των πολιτών και μικρότερη αξιοπιστία για την αναγκαιότητα των μέτρων. Η κυβέρνηση αντί να σχεδιάσει με βάση την επιστημονική γνώση και προτάσεων εναλλακτικά σενάρια έγκαιρης αντιμετώπισης κινήθηκε αλλοπρόσαλλα με την ελπίδα ότι θα είχε ακόμα μεγαλύτερη τύχη από το πρώτο κύμα και για αυτό αντί να προετοιμάζει ευέλικτα κλεισίματα και κινήσεις, και να προετοιμάζεται για αυτό που ξέραμε ότι έρχεται δήλωνε ότι δεν θα έχουμε lockdown καραντίνα και ότι οποιοδήποτε γενικό lockdown είναι συνέπεια της αποτυχίας της κυβέρνησης. Έλεγε ότι δεν θα κλείσουν σε καμία περίπτωση όλα τα σχολεία αλλά μόνο τα τμήματα στα οποία θα εμφανιζόντουσαν κρούσματα και έτσι δεν προετοίμασε εκπαιδεύοντας εκπαιδευτικούς και μαθητές στην τηλεκπαίδευσης. Κλείσανε πρώτα όλα τα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και στην συνέχεια και πρωτοβάθμιας. Με κύριο μέλημα να επωφεληθεί μικροπολιτικά η κυβέρνηση άργησε να αξιολογήσει τις μεγάλες συγκεντρώσεις νέων μετά το κλείσιμο των καταστημάτων τα μεσάνυχτα, τα αποτελέσματα από τα δείγματα των λύματα στην Θεσσαλονίκη δίνοντας χρόνο για τον χαλαρό εορτασμό του Αγίου Δημητρίου. Η καθυστέρηση αντίδρασης από την μία έδωσε χρόνο για την εκθετική επέκταση της πανδημίας και ταυτόχρονα λάθος μηνύματα στην κοινωνία για την χαλαρότητα στις προφυλάξεις. Οι επιλεκτικές αστυνομικές αυθαιρεσίες, η μικροπολιτική χρήση των μέτρων της πανδημίας, τα υπερβολικά μέτρα σε περιοχές με ελάχιστα κρούσματα ή σε περιόδους με μηδενικά κρούσματα και έλλειψη συνέπειας και συνοχής των μέτρων μείωσαν την αξιοπιστία της κυβέρνησης για την σοβαρότητα της κατάστασης.
Αν η πολιτεία έδειξε ανικανότητα αυτό δεν απαλλάσσει των ευθυνών του πολίτη. Οι πολίτες που ελαφρά την καρδιά δεν ακολούθησαν τα μέτρα και συνειδητά επιλέξανε τα κέρδη τους, την ψυχαγωγία τους, την βολή τους και την “άρνηση” τους, έχουν προσωπική κοινωνική ευθύνη για περισσότερες χαμένες ζωές, περισσότερες μέρες κλεισίματος της οικονομίας που σημαίνει μεγαλύτερη φτώχεια για τις/τους περισσότερες/ους αδύναμες/ους και αύξηση των συνεπειών της πανδημίας
Η σοβαρότητα της κατάστασης απαιτεί αν όχι κυβέρνηση εθνικής ενότητας, σοβαρή πολιτική ενημέρωση και συνεννόηση όλων των πολιτικών δυνάμεων και συμφωνία στο σχέδιο πρώτον αντιμετώπισης της πανδημίας, θωράκιση για τα επερχόμενα κύματα και στην συνέχεια αντιμετώπισης των συνεπειών της πανδημίας. Είναι φυσικό να γίνονται λάθη σε τέτοιες καταστάσεις το ζήτημα είναι να μην γίνονται στρατηγικά λάθη με μεγάλο κόστος σε ζωές, και λάθη που υπονομεύουν την ανάκαμψη της κοινωνίας.
Βασικά στρατηγικά λάθη:
- η ανυπαρξία στην ουσία ενός κέντρου που να συγκεντρώνει όλες τις πληροφορίες και δεδομένα που να μπορεί να αντιδρά έγκαιρα βάση σχεδίου.
- η μη εφαρμογή μέτρων ανά περιοχή (δήμο, περιφερειακή ενότητα και περιφέρεια) με βάση τα επιδημιολογικά δεδομένα με αμεσότητα και ευελιξία ώστε να μην εξαντλείται η κοινωνία και η οικονομία με υπερβολική πρόληψη που έχει το αντίθετο αποτέλεσμα στην ουσία και μπορεί να εφαρμόζει πιο αποτελεσματικά μέτρα εκεί που χρειάζεται. αυτό πέρα από ότι δίνει μεγαλύτερη αξιοπιστία που είναι σημαντικότατη σε μια κατάσταση σαν αυτή μειώνει σημαντικά από την μία της συνέπειες του ολοκληρωτικού κλεισίματος (lockdown) και από την άλλη δίνει μεγαλύτερη δυνατότητα κρατικής ενίσχυσης και παρεμβάσεων καθώς περιορίζεται των αριθμό των ανθρώπων που θα χρειαστούν τις ενισχύσεις.
- από την στιγμή που η πολιτεία επιβάλει την παύση ή σημαντικό περιορισμό παραγωγικής δραστηριότητας θα έπρεπε να αναστείλει τα ενοίκια για το διάστημα αυτό καθώς και αυτή είναι μια “παραγωγική” δραστηριότητα τόσο για τις πληττόμενες επιχειρήσεις όσο και για τις οικίες των εργαζόμενων, αυτοαπασχολούμενων όσο των επιχειρηματιών. Ένα τέτοιο μέτρο θα μείωνε τις πάγιες ζημιές των επιχειρήσεων και των πολιτών που θα είναι κρίσιμο βάρος στην διαδικασία επανεκκίνηση για εργαζόμενους και επαγγελματίες.
- η μη απόδοση αποζημίωσης σε όλους τους πληττόμενους οικονομικά ενεργών προσώπων ανεξάρτητα αν είναι μισθωτοί, αυτοαπασχολούμενοι, επιχειρηματίες, περιαστικά, εποχιακά εργαζόμενοι ή ιδιοκτήτες ακινήτων που αναστέλλονται τα ενοίκια τους.
- η αποζημίωση θα πρέπει και σε να δοθεί μη σταθερά εργαζόμενους. περιστασιακούς ή εργαζόμενους στο “περιθώριο” της οικονομίας πχ καλλιτέχνες, ανακυκλωτές κλπ., με υπεύθυνη δήλωση ότι πλήττεται και περιγραφεί της δραστηριότητας που πλήττει. Στην εκκαθάριση καταλογίζεται για επιστροφή τυχόν εισόδημα μέχρι το ποσό της αποζημίωσης.
- η μη ενίσχυση των μαζικών μέσων συγκοινωνίας με επιτάξεις οχημάτων από τον τουριστικό τομέα, την βιομηχανία, το δημόσιο και τον στρατό.
- η μη δημιουργία εναλλακτικών ουσιαστικών σχεδίων τοπικών ή και γενικών μέτρων και κλεισιμάτων (lockdown) ώστε πέρα από την κατάλληλη προετοιμασία και λειτουργία της κοινωνίας και της οικονομίας, είναι πολύ σημαντικό για την ψυχολογική προετοιμασία και αξιοπιστία της κυβέρνησης.
- η επιβολή ολοκληρωτικών απαγορεύσεων για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα αντί για εφαρμογή όρων ασφαλή κυκλοφορίας και λειτουργίας να μπορεί να λειτουργήσει η υπευθυνότητα.
Στόχος του κειμένου αυτού είναι η επισήμανση και προβολή αυτών που πρέπει να γίνουν καθώς η πανδημία έχει τουλάχιστον 6 μήνες δρόμο μπροστά της και η ανάκαμψη της κοινωνίας και οικονομίας θα χρειαστεί χρόνια.
Είναι σημαντικό όχι μόνο να έχουμε μια καθαρή στάση για την πανδημία και τις ευθύνες και τις συνέπειες.
Θανάσης Μακρής
