Περίληψη της τοποθέτησης του Γιάννη Παρασκευόπουλου, μέλους του Συμβουλίου των Πράσινων στη διεθνή διαδικτυακή εκδήλωση «Pax Nostrum: Εξορύξεις και ανταγωνισμοί ή πράσινη ευημερία και ειρήνη στην Ανατολική Μεσόγειο;» που έγινε τα πλαίσια της Συνδιάσκεψης των Πράσινων 12 και 13 Δεκεμβρίου 2020.
Έρευνες και εξορύξεις υδρογονανθράκων αφορούν το 1/3 του ελληνικού χώρου, επιλεγμένο ώστε να βρίσκεται εκτός τουρκικών αμφισβητήσεων. Με γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς εμπλέκονται όμως τόσο οι εξορύξεις στην Κυπριακή ΑΟΖ, όσο και ο EastMed που προϋποθέτει είτε συνεχόμενη ΑΟΖ Ελλάδας – Κύπρου (με μίνιμουμ μόνο τουρκική ΑΟΖ) είτε απευθείας συνεννόηση με την Τουρκία που δεν έχει επιχειρηθεί. Απάντηση στις συμφωνίες για τον EastMed φαίνεται να είναι το γνωστό Τουρκολυβικό Σύμφωνο, που αναγνωρίζει ΑΟΖ μόνο σε ηπειρωτικές ακτές.
Γεωστρατηγικά, η ανοικτή θάλασσα μεταξύ Κύπρου, Μ. Ασίας και Κρήτης είναι κρίσιμη για όλες τις γύρω χώρες: για την Τουρκία ως έξοδος προς τις ανοικτές θάλασσες, για την Κύπρο ως διαδρομος προς την Ελλάδα και την υπόλοιπη ΕΕ, για το Ισραήλ ως στρατηγικό βάθος. Απόπειρες μονομερούς στρατιωτικού της ελέγχου χωρίς νόμιμη οριοθέτηση, για αναζήτηση υδρογονανθράκων ή για έλεγχο της διαδρομής αγωγών, εύκολα καταλήγουν σε αίσθηση απειλής και κίνδυνο κλιμάκωσης και σύγκρουσης.
Αναζήτηση και νέες εξορύξεις υδρονανθράκων, είναι ήδη παρωχημένες. Για τα ήδη γνωστά αποθέματα, έχει τεκμηριωθεί ότι πάνω από 80% χρειάζεται να μείνει στη γη. Από τα μεσογειακά μέλη της ΕΕ, Γαλλία, Ισπανία και Πορτογαλία έχουν ήδη θεσπίσει εθνικά μορατόριουμ, Ιταλία και Κροατία έχουν σταματήσει επί μέρους προγράμματα. Στα αρχικά τους σχέδια εξορύξεων επιμένουν πια μόνο Ελλάδα και Κύπρος.
Παραδοσιακά στα ελληνοτουρκικά υπάρχουν δύο αντίθετες προσεγγίσεις:
- Διαιώνιση της αντιπαράθεσης, όπως η παλιότερη διαμάχη Γαλλίας-Γερμανίας ή η σημερινή Ινδίας-Πακιστάν: απαιτεί υψηλές στρατιωτικές δαπάνες, διαρκείς γύρους εξοπλισμών και «στρατηγικές συμμαχίες» με κάθε ανταγωνιστή ή αντίπαλο της Τουρκίας. Από το 2016-7 η Τουρκία έχει πάντως υιοθετήσει πολιτική περιφερειακής δύναμης, μετά τις ήττες των δυνάμεων που υποστήριζε σε Συρία, Ιράκ και Αίγυπτο.
- Σταθερή επιδίωξη επίλυσης, με συμφωνίες σε πλαίσιο Διεθνούς Δικαίου και εμπλοκή Διεθνών Δικαστηρίων για όσα δεν μπορέσουν να συμφωνηθούν. Πολύ κοντά σε τέτοια επίλυση φθάσαμε το 2004 και το 2010 (και το 2017 για την Κύπρο).
Οι Πράσινοι είμαστε από θέση αρχής με τη δεύτερη επιλογή. Διαφωνούμε όμως ριζικά με κάθε πρόταση επίλυσης μέσω συνεκμετάλλευσης πετρελαίου και αερίου. Σε εποχές οικολογικής κρίσης, οι άμεσοι γείτονες κάθε χώρας είναι και αναγκαστικοί συνεργάτες. Ειρήνη πάντως για μας δεν είναι μόνο να μην πέφτουν βόμβες. Η εμπειρία δείχνει, άλλωστε, ότι κάθε εθνικισμός κάνει πρώτα κακό στη δική του χώρα.
Η πράσινη οπτική υπαγορεύει ανεπιφυλακτο ΝΑΙ για κάθε ταχεία επίλυση σε πλαίσιο Διεθνούς Δικαίου, αλλά με ΜΗΔΕΝΙΚΕΣ εξορύξεις υδρογονανθράκων:
- Απαραίτητο πρώτο βήμα θεωρούμε μια «νέα Βέρνη» για την Ανατολική Μεσόγειο, στα πρότυπα της συμφωνίας του 1976 των Καραμανλή-Ντεμιρέλ που πάγωσε κάθε έρευνα και εξόρυξη στα διεθνή ύδατα του Αιγαίου. Κάτι τέτοιο θα απέτρεπε νέα έξοδο ερευνητικών πλοίων και θα καλλιεργούσε κλίμα εμπιστοσύνης για διαπραγματεύσεις. Το πάγωμα να ισχύει τουλάχιστον σε όλες τις αμφισβητούμενες περιοχές, περιλαμβάνοντας και τις εργασίες για αγωγούς,τουλάχιστον μέχρι την οριστική νόμιμη οριοθέτηση, με προοπτική να διατηρηθεί και στη συνέχεια. Ιδανικό θα ήταν και αμοιβαίο πάγωμα των αξιώσεων για ΑΟΖ, όπως προτεινόταν το 2010 από τον Α. Νταβούτογλου, αλλά η ευκαιρία αυτή φαίνεται να έχει χαθεί.
- Η συνέχεια θα αφορά δρομολόγηση συνολικής επίλυσης των ανοικτών ζητημάτων, με πίεση/διαμεσολάβηση και από την Ε.Ε., σε πλαίσιο Διεθνούς Δικαίου, με ορίζοντα τη Χάγη ή άλλο διεθνές δικαστήριο για ό,τι δεν επιλυθεί με συμφωνία. Στο Διεθνές Δίκαιο περιλαμβάνεται πια και το Δίκαιο της Θάλασσας.
Ορισμένα ζητήματα αξίζουν χωριστή αναφορά:
- Οι «γκρίζες ζώνες» είναι ζήτημα πρώτα νομικό: αδιευκρίνιστη κυριαρχία αποκλείεται, για νησιά μέσα σε εθνικά χωρικά ύδατα, για κατοικημένα νησιά με τοπικές αρχές που αναγνωρίζονταν από την άλλη πλευρά για πάνω από 75 χρόνια, αλλά και στα 12νησα, όπου υπάρχει ιταλοτουρκική οριοθέτηση του 1932.
- Οριστικοποίηση χωρικών υδάτων είναι απαραίτητη τόσο την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών όσο και για ευθυγράμμισή τους με τον εναέριο χώρο. Για τα 12 μίλια στο Αίγαίο υπάρχει ελληνοτουρκική συμφωνία εμπειρογνωμόνων του 2004 για μερική επέκτασή τους, με διατήρηση ανοικτών διεθνών διαύλων.
- Η οριοθέτηση ΑΟΖ στο Αιγαίο είναι κρίσιμη και για την εγκατάσταση πλωτών αιολικών, που μετά το 2030 προβλέπεται να αποκτήσουν ιδιαίτερη σημασία.
- Πλήρης αποστρατικοποίηση νησιών, θα έφερνε ομηρεία τους στην Τουρκία. Μπορεί όμως να υπάρξει ελληνική δέσμευση για καθαρά αμυντικό προσανατολισμό, και πιθανά μέτρα εμπιστοσύνης μετά τη συνολική επίλυση.
Τα ελληνοτουρκικά εντάσσονται, τέλος, σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Οι αντιμαχόμενοι άξονες χρειάζεται να δώσουν τη θέση τους σε περιφερειακές συνεργασίες ανοικτές σε όλες τις πλευρές: να θυμόμαστε ότι οι αντίπαλοι των αντιπάλων μας δεν είναι πάντα φίλοι μας.
Απαραίτητο είναι, τέλος, ένα Πράσινο Σχέδιο για όλη την Ανατολική Μεσόγειο, που απειλείται ιδιαίτερα από την κλιματική αλλαγή, ιδίως σε θέματα νερών. Ιδιαίτερη θέση εδώ μπορεί να έχει η ενεργειακή μετάβαση της Τουρκίας, ως μεγαλύτερης οικονομίας στην περιοχή αλλά και ως τυπικά υποψήφιου μέλους της Ε.Ε.: ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις στην κατεύθυνση αυτή, θα έδιναν στην Ε.Ε. και ένα ακόμη χρήσιμο διπλωματικό εργαλείο.
Γιάννης Παρασκευόπουλος
Νομικός, μέλος του Συμβουλίου των Πράσινων
